Trump’ın Panama Kanalı Üzerindeki Açıklamaları
Başkanlık döneminden önce sosyal medyada yaptığı açıklamalarla büyük yankı uyandıran Donald Trump, diplomatik ilişkiler konusunda endişelere yol açan ifadelerle dikkat çekiyor. Ticari yaptırım tehditlerini giderek artıran Trump, Panama Kanalı’nın ABD gemilerine uyguladığı yüksek geçiş maliyetlerinden bahsederek Panama’nın Çin ile olan ilişkilerini hedef aldı. Trump, ihtiyaç halinde kanalın ABD tarafından kontrol altına alınabileceğini de belirtti. Peki, küresel ticarette bu kadar stratejik bir öneme sahip olan Panama Kanalı tarihsel olarak kimin hakimiyetindeydi ve nasıl bir politik ortamda inşa edildi?
Panama Kanalı’nın Tarihçesi
Şu anda Panama Cumhuriyeti’nin yönetiminde olan ve Süveyş Kanalı ile birlikte dünyanın en kritik yapay su yollarından biri olan Panama Kanalı, Ağustos 1914’te ABD tarafından tamamlandı. Ancak kanalın tarihçesi oldukça karmaşık bir geçmişe sahip. Panama Kanalı ile ilgili ilk projeler, 1800’lü yıllarda ABD’li ve İngiliz iş insanlarının Atlantik ile Pasifik kıyıları arasındaki deniz taşımacılığı maliyetlerini düşürme arzularından doğdu. Bu konuda uzun süren ABD ve İngiltere arasındaki rekabet, 1850 yılında imzalanan Clayten-Bulwer Anlaşması ile sona erdi; bu anlaşma, Nikaragua Cumhuriyeti üzerinden ortak bir kanal inşa etmeyi amaçlıyordu. Ancak bu İngiliz-Amerikan ortaklık tasarısı, hayata geçme aşamasına geçemedi.
Fransız Girişimi ve Başarısızlık
Panama Kıstağı’nda ilk kez bir kanal inşa etme girişimi, 1881 yılında Kolombiya tarafından Fransız sermayeli “Compagnie Universelle du Canal Interoceanique” şirketine verilmişti. Bu şirket, aynı zamanda Süveyş Kanalı’nı da inşa eden bir firmaydı ve Panama’da deniz seviyesinde bir kanal projesi hazırladı. Ancak, Panama’nın coğrafi yapısının dikkate alınmadığı gerekçesiyle Fransız mühendis Adolphe Godin de Lepinay tarafından proje protesto edildi. Lepinay’ın itirazları göz ardı edilerek kanal inşaatına başlandı. Panama’nın tropikal iklimi, yanlış teknolojilerin kullanımı ve salgın hastalıklar gibi sebeplerle proje finansmanında sıkıntılar yaşandı ve Fransız girişimi yarıda kaldı. Sonuç olarak, bu başarısız proje girişimi 20.000‘in üzerinde işçinin ölümüne ve projenin sahibi şirketin iflasına yol açtı. Yeni bir kanal projesi oluşturulması için bölgede yeni bir şirket kurulması gerekti.
ABD’nin Müdahalesi
1901 yılında ABD devreye girdi. O yıl imzalanan Hay-Pauncefote Anlaşması ile ABD, kendi kanalını inşa etme izni aldı. 1902’deki Spooner Yasası ile birlikte, Panama’daki Fransız şirketin hisselerini satın alarak Kolombiya ile anlaşma sağlandığı takdirde projeyi devralma niyetini resmi olarak duyurdu. Ancak Kolombiya Meclisi, ABD’nin sunduğu finansal şartları kabul etmedi. Bu anlaşmazlıklar sonucunda dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt, Panama Şehri ve Kolon’a savaş gemileri göndererek duruma müdahale etti. Kolombiya’nın bu tehdit karşısında etkisiz kalması sonucunda 3 Kasım 1903‘te Panama bağımsızlığını ilan etti. Panama’nın bağımsızlığının ardından inşa ve yönetim hakkı ABD’ye devredilen Panama Kanalı projesi, 1914 yılında tamamlandı.
Panama Kanalı ve Ticaret Rotaları
Panama Kanalı, ana ticaret rotaları açısından son derece stratejiktir. Kanaldan geçen ana ticaret rotaları şunlardır:
- ABD’nin doğusu ve Doğu Asya
- ABD’nin doğusu ve Güney Amerika’nın batısı
- Avrupa ve Kuzey Amerika’nın batısı
- Avrupa ve Güney Amerika’nın batısı
- Kuzey Amerika’nın doğusu ve Avustralya
Uluslararası kanal trafiği, özellikle ABD’nin doğu kıyıları ile Doğu Asya arasındaki taşımacılık faaliyetleri tarafından yönlendirilmektedir. Kanalda gerçekleştirilen kargo taşımacılığında ilk beş sırayı şu ülkeler almaktadır: ABD, Çin, Japonya, Güney Kore ve Şili.
Panama Kanalı’nın Yönetimi
Panama Kanalı, 1914 yılından 1979 yılına kadar tamamen ABD’nin kontrolünde idi. 1979 yılından itibaren ise Panama Cumhuriyeti ve ABD’nin ortak oluşturduğu Panama Kanal Komisyonu’na devredildi. 1999 yılında ise yönetim tamamen Panama Cumhuriyeti tarafından oluşturulan Panama Kanal Otoritesi’ne geçti. Günümüzde bu kuruma bağlı olan kanalın gelirlerinin bir kısmı her yıl doğrudan Panama hazinesine aktarılmaktadır. Panama, bu tutarın geçtiğimiz mali yılda 2.5 milyar dolar olduğunu bildirmiştir.
