KOBİ’lerin Ekonomideki Yeri ve Önemi
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan son açıklamalara göre, KOBİ’ler (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) 2023 yılında Türkiye’deki toplam girişim sayısının %99,7’sini oluşturdu. Bu oran, KOBİ’lerin ülke ekonomisindeki kritik rolünü gözler önüne seriyor. Bunun yanı sıra, KOBİ’ler istihdamın %70,5’ini, personel maliyetinin %47,9’unu, cironun %47,4’ünü, üretim değerinin %41,6’sını ve faktör maliyetiyle katma değerin %40,1’ini karşılıyor.
KOBİ’lerin Sektörel Dağılımı
KOBİ’ler arasında en fazla faaliyet gösteren sektör, ticaret sektörüdür. Ekonomik faaliyetlerin istatistiki sınıflamasına (NACE Rev.2) göre, 2023 yılında KOBİ’lerin %36,1’i toptan ve perakende ticaret ile motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı sektöründe faaliyet gösterirken, %15,2’si ulaştırma ve depolama sektöründe, %12,3’ü ise imalat sanayi sektöründe yer aldı. Bu doğrultuda, 2023 yılı itibarıyla toptan ve perakende ticaret sektöründeki KOBİ istihdamının toplam KOBİ istihdamı içindeki oranı %26,5, personel maliyeti oranı %22,9, ciro oranı %53,2, faktör maliyetiyle katma değer oranı %24,8 ve üretim değerindeki oranı ise %15,6 olarak belirlendi.
Çalışan Başına Ortalama Katma Değer
KOBİ girişimleri için 2009 yılında çalışan başına ortalama katma değer 15 bin TL iken, 2023 yılında bu değer 296 bin TL’ye yükseldi. KOBİ grupları arasında 2009 ve 2023 yılları için en yüksek çalışan başına katma değer, sırasıyla 29 bin TL ve 615 bin TL ile orta ölçekli işletmelerde gözlemlenirken, küçük ölçekli girişimler için bu değerler 19 bin TL ve 341 bin TL, mikro ölçekli girişimler için ise 8 bin TL ve 111 bin TL olarak kaydedildi.
Çalışan Başına Personel Maliyeti
2009 yılında KOBİ girişimleri için çalışan başına ortalama personel maliyeti 8 bin TL olarak belirlenirken, 2023 yılında bu değer 149 bin TL’ye ulaştı. KOBİ grupları arasında 2009 ve 2023 yılları için en yüksek çalışan başına personel maliyeti, sırasıyla 15 bin TL ve 255 bin TL ile orta ölçekli işletmelerde gerçekleşti. Küçük ölçekli girişimler için bu değerler 11 bin TL ve 185 bin TL, mikro ölçekli girişimler için ise 4 bin TL ve 75 bin TL olarak belirlendi.
Yüksek Teknoloji Sınıfında Üretim
İmalat sanayisindeki KOBİ’ler, teknoloji düzeylerine göre sınıflandırıldığında, %55,6’sının düşük teknoloji sınıfında üretim yaptığı görüldü. Büyük ölçekli girişimlerde ise bu oran %43,6 olarak gerçekleşti. KOBİ büyüklük gruplarına göre incelendiğinde, mikro ölçekli girişimlerin %56,7’si düşük teknoloji, %31,9’u orta-düşük teknoloji, %10,7’si orta-yüksek teknoloji ve %0,7’si yüksek teknoloji sınıfında üretim yapıyor. Küçük ölçekli girişimlerde bu oranlar sırasıyla %50,3, %30,9, %17,7 ve %1,1 iken, orta ölçekli girişimlerde %49,6, %29,8, %19,1 ve %1,5 olarak kaydedilmiştir.
KOBİ’lerin Doğum Oranı
2022 yılında doğan KOBİ girişim sayısının, 2022 yılındaki aktif KOBİ girişim sayısına oranı (girişim doğum oranı) %16,2 iken, 2023 yılında bu oran %15,3 olarak gerçekleşti. 2022 yılında doğan KOBİ girişimlerinden sağlanan istihdamın, 2022 yılındaki aktif KOBİ’lerin toplam istihdamı içindeki payı %7,5 iken, 2023 yılında bu oran %6,9 oldu. 2023 yılında en yüksek doğum oranı %16,3 ile mikro ölçekli girişimlerde, ardından %5,4 ile küçük ölçekli ve %3,8 ile orta ölçekli girişimlerde gözlemlendi. Doğan girişimlerin istihdam içindeki oranları ise mikro ölçekli girişimlerde %11,7, küçük ölçekli girişimlerde %3,0 ve orta ölçekli girişimlerde %2,0 olarak belirlendi.
KOBİ’lerin İhracat ve İthalat Oranları
2023 yılına ilişkin toplam ihracatın %35,0’ı, ithalatın ise %20,0’ı KOBİ’ler tarafından gerçekleştirildi. Toplam ihracatta mikro ölçekli girişimlerin payı %3,4, küçük ölçekli girişimlerin payı %13,2, orta ölçekli girişimlerin payı ise %18,4 olarak belirlendi. Büyük ölçekli girişimlerin payı ise %65,0 oldu. KOBİ’lerin ihracatının %58,1’i ticaret sektöründe, %36,7’si ise sanayi sektöründe gerçekleştirildi.
2023 yılı toplam ithalatında mikro ölçekli girişimlerin payı %1,4, küçük ölçekli girişimlerin payı %7,2, orta ölçekli girişimlerin payı ise %11,3 olarak kaydedildi. Büyük ölçekli girişimlerin payı ise %80,0 olarak belirlendi. KOBİ’lerin 2013 yılında 57 milyar dolar olan ihracat değeri, 2023 yılında 87 milyar dolara yükseldi. İthalatta ise 2013 yılında 48 milyar dolar olan değer, 2023 yılında 68 milyar dolara ulaştı.
İhracat Yapılan Ülkeler
KOBİ’ler tarafından 2023 yılında gerçekleştirilen ihracatın %49,3’ü Avrupa ülkelerine, %33,4’ü Asya ülkelerine yapılmıştır. KOBİ’lerin ithalatının %48,2’si Avrupa ülkelerinden, %42,6’sı ise Asya ülkelerinden gerçekleştirildi.
İhracatta Öne Çıkan Ürünler
KOBİ’lerin 2023 yılı ihracatında başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanların payı %11,5, giyim eşyası sektörünün payı %10,9, tekstil ile gıda ürünlerinin payı ise %7,5 olmuştur. İthalatta ise öne çıkan ürünler, %26,2 ile ana metaller, %14,0 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanlar, %12,5 ile kimyasallar ve kimyasal ürünler olarak belirlenmiştir.
KOBİ’lerin Patent Başvuruları
2023 yılında KOBİ’lerin toplam patent başvuru sayısı 1.503 olurken, aynı yıl 445 patent tescil edilmiştir. KOBİ ölçekleri arasında orta ölçekli girişimler, 582 patent başvuru ve 180 patent tescili ile en fazla patent başvurusunda bulunan grup olmuştur.
