Döngüsel iktisat bir an önce devreye girmeli

İş Dünyası ve sürdürülebilir kalkınma derneği Türkiye Yönetim Kurulu Lideri Ediz GÜNSEL

İnsanlık tarih boyunca tabiata karşı verdiği uğraşla ha­yatta kalmaya çalıştı. Bugün ise hayatta kalmanın yolu, doğay­la ahenk içinde yaşamak ve onun hudutlarını gözetmekten geçiyor. İklim krizi artık uzak bir senar­yo değil. Sıcaklık rekorları, orman yangınları, seller ve kuraklık üzere felaketler hem bugünümüzü şe­killendiriyor hem de geleceğimi­zi belirliyor.

Mevcut politikalar­la devam edersek, yüzyıl sonun­da global sıcaklık artışı 3°C›yi bulacak. Bu oran, Paris Anlaşma­sı’ndaki 1,5°C amacının iki katı. Bu hududun aşılması, ekosistem ka­yıplarından kitlesel göçlere, ta­rımda çöküşten su krizine kadar pek çok zincirleme riski berabe­rinde getirecek. Mevcut üretim ve tüketim modelimizin sürdü­rülemez olduğunu artık biliyoruz.

Hammadde kazanımı yalnızca %6.9’da kaldı

2025 Döngüsellik Boşluk Ra­poru’na nazaran, dünya genelinde tüketilen 100 milyar tonu aşan hammaddenin sadece yüzde 6.9’u geri kazanılmış malzeme­lerden oluşuyor. Kişi başı mal­zeme tüketiminin 2060’a kadar yüzde 60 artması bekleniyor. Bu artış, sürdürülemezliğin hızlan­dığını gösteriyor. İşte bu nokta­da döngüsel iktisat devreye gi­riyor. Kaynakları verimli kulla­narak ve atığı minimize ederek tahlil sunuyor.

Aslında bu fikir yeni değil. 1966’da Amerikalı ik­tisatçı Kenneth Boulding, dün­yayı kaynakları hudutlu bir “uzay gemisine” benzetmişti. Bugün bu benzetme, insan hayatı ile tabiat ortasında adil ve inançlı bir den­genin anahtarı haline geldi. Ancak şimdi bu istikrarın uzağındayız. Üstelik plastik kirliliği, bu soru­nun en görünür ve en tehlikeli bo­yutlarından biri. Bu yıl kutlana­cak olan Dünya Etraf Günü de bu büyük sıkıntıya odaklanarak tema­sını “plastik kirliliğini azaltmak” olarak belirledi.

Her gün okyanuslara, ırmaklara ve göllere 2 bin çöp kamyonu do­lusu plastik atıldığını hayal ede­biliyor musunuz? Her yıl yaklaşık 23 milyon ton plastik, su ekosis­temine karışıyor. Denizlerimizi kirletiyor. Üstelik yalnızca çevre­sel değil, toplumsal, ekonomik ve sağ­lıkla ilgili riskler de taşıyor. Hem habitatları hem de doğal süreçleri bozarak ekosistemlerin iklim de­ğişikliğine ahenk gücünü zayıfla­tıyor.

Bu da milyonlarca insanın geçim kaynaklarını, besin üreti­mini ve toplumsal refahını doğ­rudan tehdit ediyor. Bu tehditle çabanın yolu sistematik bir dönüşümü hızlandırmaktan ge­çiyor. AB, tek kullanımlık plas­tikleri 2030’a kadar büsbütün yasaklamaya hazırlanıyor. Tür­kiye’de ise 27 Eylül 2017’de başla­tılan Sıfır Atık Hareketi, bu alan­daki gayretleri görünür kıldı. 2025 yılında başlayan depozito iade sistemi ve Eskişehir’in pilot böl­ge seçilmesi, kıymetli adımlar ara­sında yer alıyor.

SKD Türkiye olarak biz de bu dönüşümün öncülerinden biri ol­ma sorumluluğuyla hareket edi­yoruz. Döngüsel Eserler ve Mal­zemeler Odak Alanımızda iş dün­yası, kamu ve akademi ortasında iş birliğini artırıyoruz.

2019’da UN Küresel Compact Türkiye ve TÜ­SİAD iş birliğiyle başlattığımız İş Dünyası Plastik Teşebbüsü (İPG), Türkiye’de bu alandaki birinci kolek­tif aksiyon platformu oldu. Girişi­me katılan 43 öncü şirket, tekrar kullanım, geri dönüşüm ve yenile­nebilir materyal kullanımı saye­sinde 2024’te toplam 76 bin 443 tonluk plastik azaltımı sağladı. Şirketler, taahhütlerini yüzde 173 oranında aşarak kayda kıymet bir muvaffakiyete imza attı.

Bu alandaki ih­tiyaca karşılık vermek için DCube ve B4G iştirakinde 4 yıldır Türkiye Döngüsel İktisat Haftası’nı dü­zenliyoruz. Kamu ve özel kesim temsilcilerini bir ortaya getirerek iklim dostu tahliller, kaynak ve­rimliliği ve döngüsel tasarım üzere hususlarda iş birliklerini destek­liyoruz. Farkındalığı ve bilgiyi ar­tırmak ismine CIRCO iş birliğiyle hayata geçirdiğimiz Döngüsel İş Tasarımı Eğitim Programı, Tür­kiye’de bu alanda verilen birinci serti­fikalı eğitim oldu. 130’u aşkın şir­ketten 300’ün üzerinde iştirakçi, kendi süreçlerine özel tahliller geliştirme fırsatı buldu.

Bekleyecek vakit kalmadı

Dönüşüm hızlanıyor, lakin za­man süratle tükeniyor. Bu nedenle kamu, özel kesim, sivil toplum ve akademi ortasında daha derin ve kararlı bir iş birliğine her zaman­kinden fazla muhtaçlığımız var. Sa­dece siyasetlerle değil, zihinlerle ve davranışlarla da dönüşmeliyiz. Zira iklim krizine karşı koymak yalnızca bir etraf problemi değil; tıpkı vakitte bir adalet, eşitlik ve kalkınma sıkıntısıdır.

Dünya Etraf Günü’nün bu yıl­ki teması olan “Plastik Kirliliği­ne Son” daveti, hepimize açık bir bildiri veriyor: Artık bekleyecek vakit kalmadı. Bugün atacağımız adımlar, yarının hayat alanları­nı belirleyecek. Her birey, her ku­rum, her karar bir fark yaratabilir.