Ayakkabıda sorun çizmeyi aştı, üretici harekete geçti

Nurdoğan A. ERGÜN

Ayakkabıda artan it­halat baskısına bir de Mısır üzerinden gelen Çin menşeili eserler eklenin­ce, üretici harekete geçti. Mı­sır’dan ayakkabı ithalatı bir yıl içerisinde yüzde 1.223 oranın­da kritik bir artış gösterince dal paydaşları, Ticaret Ba­kanlığı İthalat Genel Müdür­lüğü’ne inceleme talebi ile baş­vuru yaptı.

Yeniden Refah Par­tisi Genel Lider Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Doğan Berkin de bölümün meselelerini Meclis gündemine taşıdı. Tica­ret Bakanı Ömer Bolat tarafın­dan yazılı olarak cevaplandırıl­ması talebiyle yazılı soru öner­gesi veren Doğan Berkin, girdi maliyetleri, anti-damping uy­gulamaları, haksız rekabet ve yerli üretimin desteklenmesi bahislerine dikkat çekti.

“Önlem olmazsa Mısır yeni Çin’imiz olur”

Türkiye ile Mısır arasında­ki hür ticaret mutabakatı (STA) dokumanın akabinde ayak­kabı bölümünde de yerli üre­ticiyi zorlamaya başladı. Mı­sır üzerinden Türkiye pazarı­na giren Çin menşeili eserler, yerli üretimi tehdit ediyor. Bilhassa spor ayakkabıda Mı­sır’dan yapılan ithalat, iç pa­zarda alarm veriyor. O denli ki ge­çen yılın ocak ayı ile 2025 ayı karşılaştırıldığında Mısır’dan yapılan ayakkabı ithalat artışı yüzde bin 200’ü aştı. 2024’ün Ocak ayında yalnızca 6 çift olan ithalat, bu yılın tıpkı dönemi­ne gelindiğinde 53 bin 185 çif­te çıktı.

Bunun 39 bin 649 çifti­ni spor ayakkabılar oluşturdu. Bu devrin paha bazındaki karşılaştırmasında ise 60 do­lardan 794 bin 17 dolara çıkan bir sayı kelam konusu. 2024 Ocak ayında Mısır ile dış tica­retinde 83 bin 700 dolarlık faz­la veren ayakkabı bölümü, bu yılın birebir ayında 432 bin 700 dolarlık açık verdi. 2024 yılın­da dış ticarette 550 milyon do­larlık açık veren ayakkabı sek­törünün 2025 Ocak ayındaki dış ticaret açığı 120 milyon do­lar oldu. Bölümün ocak ayı ih­racatı 92 milyon dolarda kal­dı. Türkiye Ayakkabı Sanayi­cileri Derneği (TASD) Başkanı Berke İçten, “Önlem alınmaz­sa Mısır, yeni Çin’imiz olacak” vurgusu yaptı.

Çin eserleri, Mısır’da montajlanıyor

Çin’den getirilen saya ve ta­banların Mısır’da montaj yapı­larak Mısır menşeili üzere gös­terildiğini söz eden Berke İç­ten, “Mısır menşei kazandığı için de STA ile vergisiz olarak Türkiye pazarına getiriliyor. Aslında o eser Çin menşeili, burada menşei sapması yaşa­nıyor” diye konuştu. Bu nok­tada tabanın Mısır’da üretilip üretilmediğinin tespiti için ye­rinde ya da gümrüklerde ince­leme gerektiğini belirten İçten, bahis ile ilgili Ticaret Bakanlı­ğı İthalat Genel Müdürlüğü’n­den inceleme talep ettiklerini açıklayarak, “Şimdi sayı kü­çük olabilir ancak bir 6-7 ay geçip biz aksiyon alana kadar çok geç kalmış olabiliriz. Zira bura­da olağandışı bir durum var” dedi. İçten’e nazaran, STA olduğu için tek yapılacak uygulama ise anti-damping soruşturması başlatmak.

Bir aylık artış 11 aydan daha fazla

Mısır’dan ithalat artışının 2024’ün Aralık ayından itiba­ren alarm vermeye başladığı­nı dile getiren TASD Başkanı İçten, “Yıllık göstergelere bak­tığımızda Mısır’dan ortala­ma 50-60 bin, en fazla 100 bin dolarlık ayakkabı ithalatımız olurdu. 2024’ün birinci 11 ayında da ortalama 60 bin dolarlık it­halatımız oldu. Aralık ayına geldiğimizde birden bunun 750 bin dolarlara çıktığını gördük. Tahminen çok büyük bir sayı de­ğil lakin birden 60 binden 750 bine çıkması kuşku ve telaş verici bir durum” dedi. Artışın ocak ayında da devam ettiğini kaydeden İçten, bunun neden­lerinden birinin STA olduğunu söyledi.

“Alımı, perakende zincirleri tercih ediyor”

İlave gümrük vergisinin yüzde 40’a çıktığını, referans fiyatla birlikte yüzde 60-70’lik bir fiyat farkı oluştuğunu lisana getiren İçten, “Nereden bak­sak ayakkabı ithalatında yüz­de 60-70’lik bir vergisel yük­ten kurtuluyorsunuz. Dola­yısıyla Mısır çok cazip hale gelmiş durumda. Pek çok fir­ma da şu anda orada yatırım yapmak için arayışlar içe­risinde onu da görüyoruz. Çin’den makineler alınıp şu anda kurulmaya başlanıyor. Bunu bilhassa perakende zin­cirleri ya da onlara fason üre­tenler yapıyor. Birtakım hazır giysi firmalarının ayakkabı bölüm­leri de oluyor. Onlar da yapı­yorlar” tabirlerini kullandı.

Hazır giyside ihracat ayakkabıda ithalat

Hazır giysi ve dokumacılık sektö­ründen de birçok firmanın uzun vakittir Mısır’da üretim yap­tığını hatırlatan Berke İçten, şu değerlendirmeleri yaptı: “Üre­tim ve personellik maliyetlerinde ötürü giden çok firma var lakin hazır giysi bölümü, ABD’ye ih­racat yapmak için gidiyor. Ora­da ıstırap yok ancak ayakkabıda tablo aksine işliyor. Mısır’da montaj yapıp Türkiye pazarı­na getiriyor. Bu Türkiye’de ima­lat yapmaya çalışan üretici için haksızlık. Mısır’da 150 dolar ci­varında bir personellik var. Çin’den hammaddeyi de vergisiz olarak getiriyor. İhraç kaydıyla ora­ya da bir vergi ödemiyor. Dola­yısıyla orada bir ucuz işçilikle de montaj yapıyor. Yalnızca ka­lıbı takıyor, tabanı yapıştırıyor, ayakkabı kutuya koyuyor. Mı­sır menşeili olabilmesi için en azından saya ya da tabanın ora­da üretilmesi gerekiyor.”

“Vergi yüzünden spor ayakkabı ithalatı %80 arttı”

Ayakkabı ithalatındaki istikrara bakıldığında ocak ayında yüzde 80 spor ayakkabıda artış yaşandığını söyleyen Berke İçten, “Bunun en büyük nedeni bu ayakkabıları biz Türkiye’de yeteri kadar üretemiyoruz. Üretemediğiniz bir eserin ek gümrük vergisini yüzde 100 de yapsanız bu malın ithalatına bir tedbir alamazsınız. Bu malı bizim üretmemiz lazım. Üretebilmemiz için de o yan sanayi eserine yani hammaddeye, yapay deriye, dokumaya, tabana muhtaçlığımız var. Bunun üzerinde çok yüksek bir müdafaa vergisi var.

Çinli, Vietnamlı, Endonezyalı üretici çok uygun koşullara sahipken biz tıpkı koşullarda değiliz. Vietnam’ın 2.2 milyar dolarlık yapay deri, 1 milyar dolarlık taban ithalatı var. Yaklaşık 1 milyar dolarlık taban ithalatı var. Ayakkabı ihracatı yaklaşık 30 milyar dolar. Yani yan sanayi eserindeki ithalat çok korkmamız gereken bir husus değil. Zira daha yüksek katma bedelli bir esere dönüşüyor. Yüksek katma paha dönüşümünü sağlayamazsanız bu sefer bitmiş ayakkabıyı ithal getirmek durumunda kalıyorsunuz ki bu dal için çok daha büyük bir tehlike. Yan sanayi açısından çok büyük tehlike” dedi.

Fas’tan yapılan ithalat da artıyor

Ayakkabı dış ticaretinde sayılar Türkiye lehine görünse de Fas’tan yapılan ithalatın da arttığı dikkat çekiyor. 2024’ün Ocak ayında yaklaşık 699 bin dolar olan ithalat, bu yılın ocak ayında yüzde 18.8’lik artışla 830 bin doların üzerine çıktı. Tıpkı periyotta Türkiye’nin Fas’a sattığı ayakkabının pahası ise 2 milyon 498 bin dolardan 1 milyon 755 bin dolara geriledi. Türkiye’nin STA’sı bulunduğu Fas’ı da yakından takip ettiklerini söyleyen Berke İçten, “Fas’a aldığımızın iki katını satıyoruz. Ortalama 5-6 milyon dolarlık ihracatımız sabit ilerliyor. Şimdilik Fas ile ilgili bir tehlike görmüyoruz” dedi.

Meclis gündemine gelen sorular

1 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üzere emeğin ağır olduğu üretim dallarımızda hammadde ve orta mamul temininde karşılaşılan yüksek gümrük vergi oranlarında indirime gidilmesine ait bir çalışmanız var mıdır? Varsa nelerdir?

2 Artan personellik, güç üzere birçok girdi maliyetlerinin düşürülmesi konusunda ilgili Bakanlıklar ile birlikte yürütülen çalışmanız var mıdır? Varsa nelerdir?

3 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üzere Mısır’dan ithal edilen eserlerde, Mı-sır menşei kazandırılması konusunda gerekli kurallara uyulup uyulmadığına yönelik kontroller yapılmakta mıdır? Bu ülkeden artan ithalat dikkat çekmektedir.

4 Son beş yılda hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üretim dalında menşei kazandırma konusunda gerekli kurallara uymayan kaç firma tespit edilmiştir? Bu firmalara ne üzere yaptırımlar uygulanmıştır?

5 Başta Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üzere emek ağır üretim kesimlerinde Mısır’a karşı bozulmaya başlayan dış ticaret istikrarının sağlanması hedefiyle Anti- Damping uygulaması planlamanız var mıdır?

6 Hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üzere üretim kesimleri başta olmak üzere, aleni geçersiz ve taklit eserler üreten ve satan firmalara yönelik kontrol ve yap-tırım hususlarında yürütülen çalışma Var mıdır? Varsa nelerdir?

7 Yerli üretim yapan, ithalatı azaltan, ihracata katkı sağlayan hazır giyim-konfeksiyon, ayakkabı üzere üretim bölümlerinde karşılaşılan meselelerin tahlile kavuşturulması bakımından ilgili Bakanlıklar ve kesim temsilcileri ile birlikte yürüttüğünüz çalışmalar var mıdır? Varsa nelerdir?