OZAN BİNGÖL
2024 yılını geride bıraktık ve 15 Ocak 2025 itibarıyla geçen yılın bütçe performansı netleşti. Bütçe açıklarında ve faiz ödemelerinde Cumhuriyet tarihinin rekorları kırıldı. 2024 yılında merkezi yönetim bütçesi açığı 2 trilyon 106,1 milyar TL olarak gerçekleşti. Faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL düzeyinde oldu. 2024 yılı bütçe tahminine göre bütçe açığının 2 trilyon 651,9 milyar TL, faiz dışı açığın ise 1 trilyon 397,9 milyar TL olması bekleniyordu. Bu verilere bakıldığında, bütçe açığının tahminlerin 545,8 milyar lira altında gerçekleştiği görülüyor. Bütçe açığının 2024 tahminlerinin altında kalması görünürde olumlu bir durum olarak değerlendirilebilir. Ancak, bu görünüşün arkasında yatan gerçekler önemlidir. Bütçe açığını azaltmak için hangi kalemlerden tasarruf yapıldığına dikkat edilmelidir.
Vergi Uzmanı Ozan Bingöl tarafından 13 Mayıs 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”ni açıkladı. Birçok tasarruf tedbiri kamuoyuyla paylaşıldı. Ancak, bu tedbirlerin hayata geçip geçmediği ve asıl tasarruf yapılması gereken harcama kalemlerinde frene mi yoksa gaza mı basıldığı önemlidir. Aşağıdaki veriler bu sorunun cevabını bize verecektir:
- Mal ve Hizmet Alımları bütçe tahmininin %110 oranında gerçekleşti. Kamuda tasarruf tedbirleri kapsamında bütçede harcama disiplini için mal ve hizmet alım ödeneklerinden %10 kesinti yapılması öngörülmüştü. Ancak 2024 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda, mal ve hizmet alımlarının bütçe başlangıç ödeneğinin %110’u olduğu görülmektedir. Yani, bütçe disiplini anlamında mal ve hizmet alımlarında tasarruf yapılmak bir yana, bir artış yaşanmıştır.
- Temsil Tanıtma Giderleri %25 azaltılacak denildi, %29,9 arttı. Sayın Cevdet Yılmaz’ın sunumunun 14. sayfasında “Kamuda tasarruf-Diğer cari harcamalar” başlığı altında; “Temsil ve tanıtma ödeneklerinde 2024 yılında %25 kesinti yapılması” denilmişti. Ancak bütçe gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda, bu tedbirin uygulayıcılar tarafından yanlış anlaşıldığı ve sonuçta temsil ve tanıtma harcamalarının %29,9 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Aynı durum, önceki yıllarda da benzer şekilde gözlemlenmiştir.
- Makam aracı saltanatında frene değil, gaza basılmış. Önceki Maliye Bakanlığı döneminde kamudaki taşıt giderlerini “çerez parası” olarak nitelendiren Sayın Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in sunumunda “Kamuda tasarruf- Taşıtlar” başlığı altında “Kamu Filo Yönetim Sistemi ile etkinliğin artırılması, taşıt sayısı ve kullanımına standartlar getirilmesi, 3 yıl süreyle yeni araç satın alınmaması ve kiralanmaması” tedbirleri yer alıyordu. Ancak uygulama sonuçları incelendiğinde, üç yıl yeni taşıt alınmaması tedbirine rağmen birçok kamu kurumunda binek otomobil ve diğer taşıt alımlarının 2025 yılında artarak devam ettiği görülmektedir.
Tasarruf Deprem Harcamalarından mı Yapıldı? Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, 2024 yılı bütçesiyle ilgili olarak 24 Kasım 2023 tarihinde Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı konuşmada, 2024 yılı bütçesinde deprem için 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldığını belirtmiştir. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan Bütçe Hazırlama Rehberlerinde, deprem harcamalarının ilgili hesap fişlerinde kaydedilmesi yönünde düzenlemeler bulunmaktadır. Buna göre, Muhasebat Genel Müdürlüğü, 2024 Merkezi Yönetim Bütçesinden deprem için harcanan tutarı raporlayabilmektedir. Ancak, böyle bir rapor veya deprem bölgesine 2024 yılında harcanan miktar bilgisi henüz paylaşılmamıştır. Merkezi Yönetim Bütçesi verilerine bakarak ulaştığımız sonuçlar, bütçe açığının tahminin altında gerçekleşmesinde deprem için yapılan harcamaların öngörülenin altında kalmasının etkili olduğunu göstermektedir.
Örneğin, depremzedelere sağlanacak konutlar için Merkezi Yönetim Bütçesi’nin “Sermaye Transferleri” kalemi kullanılmaktadır. Bu kalemden AFAD bütçesine aktarım yapılmakta ve oradan hak sahiplerine konut dağıtımı gerçekleştirilmektedir. 2024 bütçesinde sermaye transferleri başlangıç ödeneği 720,8 milyar liradır. Ancak gerçekleşme tutarı, bütçe ödeneğinin 80,5 milyar lira altında kalmıştır. Ayrıca, Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı’nın 2024 bütçesinde “Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kalemi için ayrılan ödenek 654,4 milyar liradır. Bu tutar deprem bölgesinde yapılacak konut transferlerini içermektedir. Aynı harcama kaleminin 2024 yılı gerçekleşme sonucu için Merkezi Yönetim Bütçesine baktığımızda, “Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kaleminden yapılan harcama toplamının 555,8 milyar lira olduğu görülmektedir. Yani, bu veriye göre deprem bölgesi için AFAD üzerinden yapılacak harcama yaklaşık 98,6 milyar lira düşük kalmıştır. Bunun nedeni ise kamuoyu ile paylaşılmalıdır.
Yukarıdaki veriler, 2024 yılında deprem bölgesinde yapılması gereken harcamaların çok altında kalındığını göstermektedir. Görülen o ki, merkezi yönetim bütçesinde mal ve hizmet alımlarından, görev zararlarından, KÖİ ödemelerinden, temsil ve tanıtmadan, taşıt alımlarından tasarruf yapılamamış, ancak deprem harcamalarından kısıntıya gidilmiştir. Deprem bölgesine yapılacak harcamalar, tasarruf kapsamına dahi girmemesi gereken zorunlu ve acil harcamalardır.
Yaşanan büyük deprem felaketinin acılarının bir an önce dindirilmesini isteyen birer vergi ödeyicisi olarak, 6 Şubat Depremi mağdurlarının bir an önce sıcak yuvalarına kavuşmalarını temin etmeyi beklemek ve bu konuda yapılan harcamaların kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşılmasını talep etmek hakkımızdır. Fikri takip önemlidir. 2024 Merkezi Yönetim Bütçesi konuşmasında deprem bölgesine 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldığı söylenirken, yüksek bütçe açığına deprem harcamalarını gerekçe gösterenlere, 2024 yılı bittikten ve harcama sonuçları kesinleştikten sonra şu soruları sormak gerekmektedir: Bu kadar para harcandı mı? Harcandıysa neden şeffaf bir şekilde kamuoyuyla paylaşılmıyor? Harcanmadıysa, bütçe açığı için eliniz depremzedeye harcanacak paraya mı uzandı? Ayrıca, AFAD yönetimine de bir soru yöneltmek gerekir: Sitenizde “afad.gov.tr/mali-tablolar” sayfasında aylık olarak yayımlanan mali tabloları 2023 Aralık ayından sonra neden yayımlamaya son verdiniz? 6 Şubat Depremi nedeniyle yüksek harcamaların yapıldığı bu dönemde bu tabloların kamuoyuyla paylaşımı her zamankinden daha önemli iken bu şeffaf paylaşımlara neden son verdiniz?