Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yer alan “Para Siyaseti ve Beklentilerin Çıpalanması” başlıklı tahlilde, Türkiye’deki piyasa iştirakçileri, firmalar ve hanehalkı kısımlarının enflasyon beklentilerinden yararlanarak, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasına yönelik bulgular paylaşıldı.
TCMB) blog yazısında, enflasyon beklentilerinin düzeyi ve dağılımında güzelleşmeler görüldüğü belirtilerek, “Çıpalama ölçütlerinde görülen güzelleşmenin önümüzdeki periyotlarda devam etmesi, fiyat istikrarının sağlanmasını ve sürdürülmesini destekleyecektir.” denildi.
TCMB Başdanışmanları Halil İbrahim Aydın ve Eren Ocakverdi ile TCMB Araştırmacısı Velihan Başpınar tarafından hazırlanan bir tahlil yayımlandı.
TCMB tarafından paylaşılan blog yazısı şöyle:
Enflasyon beklentilerinin çıpalanması, fiyat istikrarının ön şartları ortasında yer alıyor. Beklentilerin çıpalandığı bir ortamda enflasyon beklentileri merkez bankalarının enflasyon amacına yakınsarken, beklentilerin vakit içindeki oynaklığı düşer ve anket iştirakçileri ortasındaki farklı beklentiler birbirine yakınlaşır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ileriye dönük kestirim patikasını oluştururken beklentilerin düzeyinin yanında bu kriterleri de dikkate almakta ve mali duruşunu belirlemektedir. Bu yazıda, Türkiye’deki piyasa iştirakçileri, firmalar ve hanehalkı bölümlerinin enflasyon beklentilerinden yararlanarak, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasına yönelik bulgularımızı paylaşıyoruz.
Çıpalamayı ölçebilmek emeliyle, birinci olarak, Piyasa İştirakçileri Anketi’nde (PKA) yer alan 12 aylık enflasyon beklentilerinin TCMB enflasyon varsayımlarından hareketli sapmasını hesaplıyoruz.Daha sonra, bu beklentilerin vakit içerisinde oluşan oynaklığını ve anket iştirakçileri ortasındaki beklenti farklılaşmasını ölçüyoruz.[2] Son adımda, birbirinden farklı bilgiler sunan bu çıpalama ölçütlerini bir ortada kıymetlendirmek hedefiyle bileşik bir gösterge türetiyoruz. Ek olarak, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Tüketici Eğilim Anketi (TEA) datalarını kullanarak firmalar ve hanehalkı bölümleri için de oluşturduğumuz bileşik göstergeyi hesaplıyoruz.
Piyasa iştirakçilerinin enflasyon beklentilerinin TCMB iddialarından ortalamada ne kadar ayrıştığını gösteren birinci ölçüt, sapmanın sıkı para siyasetinin uygulanmaya başlandığı 2023 yılının ikinci yarısından itibaren azaldığını ve 2024 yılı ikinci yarısından itibaren yatay seyrettiğini gösteriyor.
Fiyatlama davranışlarının bozulduğu yüksek enflasyon ortamında, beklentiler daha sık güncellenebiliyor. Bu türlü periyotlarda, ikinci çıpalama ölçütü olan beklentilerin vakit içerisindeki oynaklığı ehemmiyet kazanıyor. Bu noktada, yüksek enflasyon ortamında oynaklığın düşmesinin çıpalama açısından tek başına kâfi olmayabileceği de not edilmelidir. Para siyaseti duruşunun değiştiği periyotlarda oynaklıkta artış olabileceği üzere, beklentilerin katılaştığı periyotlarda oynaklıkta düşüş görülebiliyor. Yakın periyoda bakıldığında ise oynaklık ölçütünün gerileme eğiliminde olduğu gözleniyor.
Bir öbür çıpalama ölçütü olan yayılım, beklentileri oluşturan farklı iştirakçilerin ne ölçüde birbirlerine yakın iddialara sahip olduğunu gösteriyor. Anket iştirakçileri ortasındaki uzlaşının artması, beklentilerin çıpalanmasını destekliyor. Bu ölçüte nazaran yayılımın vakit içerisinde bariz bir halde azaldığı, böylece farklı iştirakçilere ilişkin beklentilerin vakit içerisinde birbirine yakınlaştığı görülüyor.
Yukarıda anlatılan ölçütler beklentilerin çıpalanmasını farklı açılardan ele alsa da bu ölçütlerin her birini tek başına yorumlamak çıpalanmayı ölçmek açısından kâfi olmayabilir. Bu nedenle, beklentilerin resmi varsayımlardan sapmasına, beklentilerin vakit içindeki oynaklığına ve iştirakçilerin beklentileri ortasındaki farklılaşmaya eşit tartı vererek bileşik çıpalama göstergesi oluşturuluyor. Elde edilen bu bileşik göstergeye nazaran, 2021 yılı son çeyreğinden itibaren zayıflayan çıpalamanın sıkı para siyaseti altında giderek güzelleştiği görülüyor.
Öte yandan, piyasa iştirakçilerine kıyasla hanehalkı ve firmalar kesitinin enflasyon beklentilerini sistematik olarak üst istikametli, oynak ve yüksek yayılımlı oluşturduğu biliniyor.[3] Buna rağmen, piyasa iştirakçileriyle benzeri formda, firma ve hanehalkı bölümlerinin enflasyon beklentilerinin de çıpalanma eğiliminde olduğu görülüyor. Bileşik çıpalama göstergesi her iki kesim için de 2021 yılının sonundan itibaren bozulurken, 2023 yılının yaz periyodundan itibaren toparlanıyor
Özetle, 2023 yılının ikinci yarısından itibaren uygulanan sıkı para siyasetiyle birlikte enflasyon beklentilerinin düzeyi ve dağılımında güzelleşmeler görülmektedir. Çıpalama ölçütlerinde görülen güzelleşmenin önümüzdeki devirlerde devam etmesi, fiyat istikrarının sağlanmasını ve sürdürülmesini destekleyecektir.
