Talep düştü maliyet arttı endüstrinin devleri eridi

Hamide HANGÜL

Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşları, yük­sek maliyet artışı ve ta­lep düşüklüğü nedeniyle 2024 yılında cirolarda gerçek düşüş ya­şadı, kârları da yarıdan fazla geriledi. İstanbul Sanayi Oda­sı’nın (İSO) “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2024” araştırmasına nazaran, TÜPRAŞ 651 milyar 642 milyon TL net üretimden satışla birinci sıradaki yerini korurken, Ford Otomo­tiv 355 milyar 965 milyar TL ile ikinci, Star Rafineri 201 mil­yar 649 milyon TL ile üçün­cü sırada yer aldı.

İSO Başka­nı Erdal Bahçıvanın açıkladı­ğı rapora nazaran, 500 kuruluşun üretimden net satışları yüzde 36 artışla 6,4 trilyon TL’den 8,6 trilyon TL çıktı. Lakin 2024 yılında yüzde 41,1 olan ortala­ma yurtiçi üretici enflasyonu­na nazaran, cirolarda gerçek yüzde 3,4’lük düşüş gerçekleşti. Böy­lece 500 büyük kuruluşun üre­timden net satışları üç yıldır üst üste gerçek olarak geriledi.

“Kazancın neredeyse tamamı finansman sarfiyatına ayrıldı”

Satışlardaki zayıf seyir ve yükselen maliyetle faaliyet kâ­rı yüzde 31,6’lık sert bir düşüş­le 937 milyar TL’den 641 mil­yar TL’ye geriledi. Bu sonuçla, finansman masraflarının faaliyet karına oranı besbelli bir artış­la yüzde 59,9’dan yüzde 96,9’ya yükledi. İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, “Bu oran 2014-2023 ortalaması olan yüzde 60,1’in hayli üzerinde. Son yıllarda birinci sefer endüstriciler kazandıkla­rı paranın neredeyse tamamını finansman sarfiyatlarına ayırmak zorunda kaldı” dedi.

Kâr edenlerin sayısı 8 yılın en düşüğünde

Kar eden kuruluşların periyot kârı yüzde 27,5 azalırken, ziyan eden kuruluşların periyot ziyanı yüzde 131,5 yükseldi. Kâr eden kuruluş sayısı 2024 yılında 404’ten 348’e gerilerken, ziyan edenlerin sayısı 96’dan 152’ye yükseldi. Böylece 2017’ye gö­re bakıldığında, kâr eden kuru­luş sayısı son 8 yılın en düşük düzeyine indi. Tekrar 2017’ye gö­re bakıldığında ziyan eden ku­ruluş sayısı da birebir periyodun en yükseğine çıktı. Rapora nazaran, iç

ve dış talepteki durağanlıkla sa­tışlardaki zayıf performansın yanı sıra, yükselen maliyetler de kârlı olumsuz etkiledi. Ay­rıca 65,2 milyar TL net enflas­yon düzeltmesi ziyanı da karlılık performansının bozulmasında hudutlu bir rol oynadı.

İSO 500’ün vergi evvelki kar ve ziyan toplamı da yüzde 58,5 dü­şüşle 645 milyar TL’den 267 mil­yar TL’ye geriledi. Faiz, amor­tisman ve vergi öncesi kar ve ziyan (FAVÖK) toplamı yüzde 12,1 ile zayıf bir artış göstere­rek 1,3 trilyon liraya ulaştı. Sı­nırlı artış FAVÖK karlılığı ora­nını yüzde 15,7’den yüzde 12,8’e geriledi. Buradaki en çarpıcı ka­lemlerden birinin de satış karlı­lığındaki dramatik düşüş oldu­ğunu söyleyen İSO Başkanı Bah­çıvan, “İSO 500’ün satış karlılığı oranı yüzde 8,6’dan yüzde 2,6’ya inerken, bu oranın son 10 yılın ortalaması olan yüzde 7,1’in de hayli altında kalması dikkat çekici” açıklaması yaptı.

Üç temel bilgide tarihi olumsuz sonuçlar

İSO 500’ün 2024 yılı sonuç­larına bakıldığında üç temel ve­ride tarihi olumsuz sonuçlarla karşı karşıya olunduğunun al­tını çizen Bahçıvan, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Birincisi, İSO 500’ün üretimden net satışları üç yıldır üst üste gerçek olarak ge­riliyor. İkincisi, endüstricinin el­de ettiği karın değerli bir kısmı­nı finansman masraflarına ayır­mak zorunda olduğu gerçeği, bu yıl çok daha ağır bir nokta­ya gelmiş durumda.

Son yıllarda birinci defa endüstriciler kazandıkla­rı paranın neredeyse tamamını finansman masraflarına ayırmak zorunda kaldılar. Üçüncü olarak 2024’te karlılık rasyoları son 10 yıl ortalamasının çok altında kaldı. İSO 500’ün faaliyet karlı­lığı 2014-2023 periyodunda yüz­de 10,4 seviyesinde iken, 2024’te yüzde 6,2’ye gerilemiş durum­da. 2024 yılında İSO 500’ün tüm karlılık göstergelerinde olum­suz bir tablo kelam konusu.”

“Zayıf performansta iç ve dış gelişmeler belirleyici”

Üretimden satışların üç yıldır gerilediğine işaret eden Bahçı­van, “Hiç kuşkusuz 2024’teki bu zayıf performansta iç ve dış ge­lişmeler belirleyici rol oynadı. Yurt içinde 2024 Nisan’dan iti­baren dezenflasyon politikala­rı daha kapsamlı uygulanmaya başlandı. Buna bağlı olarak iç ta­lepte başlayan kademeli yavaş­lama sanayi dalının satış­larını olumsuz etkiledi. Yurt dı­şında ise 2024 genelinde ihracat pazarlarında talep zayıf seyretti. Bu nedenle ihracat artışı sonlu kaldı” diye konuştu.

İSO 500 sonuçlarının, sana­yinin bugün içinde bulunduğu ağır faaliyet şartlarını açıkça gösterdiğini lisana getiren Erdal Bahçıvan, “Ekonomiyi rasyo­nel siyasetlerden uzaklaştıran birinci kararlar alınırken, bunun so­nuçlarının finansal istikrardan uzaklaşma ve yüksek enflasyon olacağı ihtarını yapmıştık. Gö­rüyoruz ki oluşan enflasyonu çözmek ve onu tekrar sisteme koymak lakin çok ağır bedeller­le olabiliyor. Ve bu ağır bedelle­rin en büyüğünü de maalesef sa­nayi kesimi ödüyor. Orta Vadeli Program’ın (OVP) başarılı olma­sı için en büyük sabrı ve dayanağı gösteriyoruz, göstermeye de de­vam ediyoruz. Endüstrinin bu sü­reçte faaliyet şartlarının ağır­laştığını bu bir göstergesi.”

“Sanayici çuvaldızı kendine batırmalı”

Erdal Bahçıvan, 2024’te İSO 500’ün finansman masraflarının yüzde 16 ile enflasyonun olduk­ça altında artarak 619 milyar li­raya yükseldiğini söyledi. Bah­çıvan, “Finansman masraflarının faaliyet kârına oranı yükseliyor. Adeta kangren olmuş bu konu­da, finansmana erişim, nitelikli finansman mevzularında yıllar­dır süregelen problemleri hatır­latmakla birlikte endüstriciler olarak çuvaldızı kendimize de batırmamız gerektiğini düşü­nüyorum. Bütün dünyanın kul­landığı finansal enstrümanlara mesafeliyiz. Risklerimizi mini­mize edecek araçları kullanmı­yoruz. Bu hususta artık dışarı­dan takviye ve teşvik bekleye­ceğimize, şapkamızı önümüze koyarak dünyanın da kullandığı farklı enstrümanlara kapımızı açmalıyız” dedi.

“Enflasyon en çok endüstriyi vuruyor”

Sanayi bölümünün enflasyonun düşmesi tarafında daha fazla sorumluluk aldığını belirten Bahçıvan, “Diğer kesimlerdeki başta hizmet olmak üzere direnç, toplam enflasyon üzerindeki baskıyı devam ettiriyor ve bu toplam enflasyona dönük uygulanan faiz siyaseti, yüksek faiz siyaseti ve bunun birleşiminden oluşan kredi maliyetleri de en çok nakde ve krediye gereksinimi olan endüstriyi vuruyor” dedi. Ziyan eden şirket sayılarının artmasına yönelik bir soruya Bahçıvan, “Sanayinin ödediği bedel giderek artıyor.

Bunu da lisana getiriyoruz. Ancak bir taraftan finansal istikrarın değerli olduğunu da vurguluyoruz” dedi. Gelecek periyotta birtakım farklı tedbir ve uygulamaların devreye alınacağı konusunda beklentilerinin oluşmaya başladığını aktaran Bahçıvan, şunları kaydetti: “Bizden kaynaklanmayan bu acı enflasyona karşı finansal istikrarsızlığın düzelmesi ve bedenin tekrar sıhhatine kavuşması noktasında uygulanan tedavi ağır bir tedavi. Ümit ediyoruz ki çok büyük yara almadan, endüstrimizin dinamizmi ve köklerinden gelen gücü çok fazla tahrip olmadan, bu süreci tekrar finansal istikrara kavuşarak muvaffakiyetle tamamlayacağız.”

“Banka kaynaklarını fonluyoruz”

Türk şirketlerinin finansmanda kendilerini proaktif prosedürlerle ve yeni jenerasyon enstrümanlarla, evvelce alınacak tedbirlerle desteklenebilecek bir imkan havuzu olduğunu söyleyen Erdal Bahçıvan, “Ne yazık ki kendimizi yalnızca banka kaynaklarıyla fonlama, onun üzerinden fon akışı oluşturmanın ötesine geçemiyoruz. Eleştirdiğimiz nokta bu” dedi. Bahçıvan, kelam konusu enstrümanlara yönelik, “Sendikasyonlar, tahviller, hedge etmek.. O kaslarımızı güçlendirmeliyiz” dedi.

“Döviz kredilerine yönelim var”

Finansman masraflarının İSO 500’ün karlılığı üzerindeki tesirini 2024 yılında da gördüklerini söyleyen Bahçıvan, “Bu tablonun ayrıntısına girdiğimizde, yıl genelinde yüksek seyreden TL cinsi faizler ve kurların yatay seyrinin firmaları TL cinsi krediler yerine, vade ve maliyet açısından daha uygun olan deviz cinsi kredileri yönelttiği anlaşılıyor. Ayrıyeten yüksek faiz ve nispeten elverişsiz talep şartları da firmaların borç kullanma iştahını azaltmış durumda” dedi.

Borçlar yüzde 45,1 arttı

İSO 500’ün mali ve başka borçları 2024’te evvelki yıla nazaran yüzde 45,1 arttı. Şirketlerin devreden KDV yükü yüzde 26,9 artarak 85 milyar liraya yaklaştı. Artışın enflasyonun altında kalmasının bir nebze de olsa olumlu tablo sunduğu belirtildi. Yüksek teknoloji yoğunluklu endüstrilerin hissesi ise 0,3 puan artışla yüzde 7,4’e çıkarken, orta düşük teknoloji yoğunluklu endüstrilerin hissesi 2,5 puan düşüşle yüzde 31,4’e, orta yüksek teknolojili endüstriler kümesinin hissesi da 3,6 puan azalışla yüzde 26,7’ye geriledi. AR-GE harcamaları yüzde 98,4 artarak 60,7 milyar liraya çıktı.